Цивилизираноста претставува еден вид на непишани правила со кои се покажува културното ниво на општеството, но кој се разликуваат од општество до општество. Така, она што за едни е цивилизирано за другите е варварско и обратно, односно една глобална категоризација на културните разлики кои се прифатливи на едната страна но „варварски“ за другата.
Тие разлики помеѓу културите и самиот поим за цивилизираност често пати се поклопуваат, па во име на таа на културна супериорност која луѓето сметаат дека ја имаат над спротивставената страна, се прават нехумани или „варварски“ потези. Во продолжение ќе зборувам за еден таков пример, настани на „варварство“ од страна на Грците над Македонското население, само затоа што сметале дека треба да се исчистат варварите од Грчка Македонија.
Грчката пропаганда во Македонија била спроведувана преку Цариградкста Патријаршија. Уште со укинувањето на Охридксата Архиепископија во 1767 година, Патријаршијата го наметнува грчкиот јазик во речиси сите цркви во Европскиот дел на Отоманската империја. Со преземањето на црковниот живот, тие го презеле и школството, кое било користено за грцизирање на Македонското население.
Оваа ситуација се променува дури во 1870 година со формирањето на Бугарската Егзархија, која требало да го земи под своја јурисдикција словенското население во Македонија. Со ова биле загрозени пропагандните позиции на Патријаршијата па така Грција почнала да вложува се повеќе и повеќе пари во Македонија.
Друштвото за ширење на грчката писменост кое најмногу дејствувало во Македонија, во 1879 година добило 189 000 драхми, во 1885 добило 536 000, а во 1896 е 1 000 000 драхми. Овие пари резултираат во отворање на поголем број на грчки училишта во Македонија. Овие напори се прават како резултат на зголеменото префрлање на Македонците во Бугарската Ехзархија, која била поприфатлива поради словенските карактеристики.
Сепак и покрај големите напори, голем дел од Македонското население продолжило да ја напушта Патријаршијата и да се префрла под јурисдикција на Егзархијата. Ова предизвикало жесток судир помеѓу двете православни цркви, кои ги користеле црквите и училиштата за остварување на свои политички и национални идеи. Била фрлена анатема (црковно проклетство) кон оние што ќе се свртат кон егзархијата, што звучело застрашувачки за дел од населението.
Грците, гледајќи дека губат голем дел од населението во Македонија, се свртуваат кон поригорозни мерки. Во 1880, четите на Катархјас и Каракас испратиле писмо до селото Ѓавато во кое се барало да се затвори словенското училиште, а доколку не послушале се заканувале дека „Грците не ќе остават ни живо куче“.
Истата година се правеле обиди за повторно отворање на Егзархиско училиште во Струмица, но откако започнало со работа, грчкиот владика ги наклеветил на власта дека се „комитаџии“ и работат против државата. Поради тоа училиштето било затворено, а 15 луѓе завршиле во зандана.
Од писмото на проигуменот Дионисиј до Стефан Верковиќ од 26 август 1881 се дознава дека нешто слично се случило и во Горно Броди, Серско. Затворени биле 40 луѓе, 15 биле испратени во заточение а околу 200 пребегале во Бугарија. Ова овозможило целосно преземање на селото од страна на Патријаршијата.
Освен борбата за луѓето, двете православни цркви се натпреварувале и кој ќе ги преземе црквите а со нив и гробиштата. Во селото Месимер, Воденско, имало две цркви- една од Патријаршијата во центарот на селото и една од Егзархијата која се наоѓала на периферијата од селото. Набрзо по тоа дошол грчкиот владика во селото со жандармерија, па двете цркви биле вратени на Патријаршијата, иако во селото од 150 куќи само 20 биле патријаршиски. Слични случувања има и во Негован-Лагадинско, и Ново Село- Солунско.
Овие чести пресметки помеѓу црквите не ги оставале на мир ниту мртвите. Во 1888 година во Дојран, неколку егзархисти биле нападнати од патријаршисти додека копале гроб. Ова речиси прераснало во безредие во градот, па за да се смири ситуацијата, властите одобриле погребот да се одржи во гробиштата, но одредиле нова парцела за гробиштата на егзархијата. Во ноември 1891 година во Струмица, патријаршистите откопале дете кое било погребано претходната ден, и го исфрлиле надвор од гробиштата. Овој проблем бил надминат дури во 1892 година со одредување на нова парцела за гробишта.
Ова продолжило да се случува и после илинденското востание. Така на 17 август 1906 година требало да биде погребан едногодишниот Славчо. На егзархискиот свештеник му било дозволено да ја придружува поворката само до влезот на гробиштата, но не и да влезе внатре. Кога поворката пристигнала, пред влезот стоеле Христо Темелеиди, Георги Димитров и Никола Христов вооружени со револвери, заканувајќи се дека ќе пукаат доколку егзархискиот свештеник влезе во гробиштата. За да се избегне понатамошен конфликт, семејството на детето прифатило погребот да се одржи без присуство на свештеникот.
На 20ти март 1910 година во селото Просеник, Серско, починала Дина Влахов. Патријаршистите не дозволувале да биде погребана во заедничките гробишта, па затоа егзархистите се пожалиле кај властите. Во селото бил испратен јусбашија, но и покрај тоа, патријаршистите одбивале да го дадат клучот. Како решение било одлучено телото на покојната со скали преку оградата да биде внесено во гробиштата. Истата година пак, на 24 март во селото Елшен, Серско, починала Ангелина Атанасова.
Овојпат патријаршистите употребиле поригорозни мерки. Двајца Гркомани заедно со Таксим чауш и Абдулрахман онбаша отишле во куќата на покојната и насила го зеле телото. Без никаква согласност на семејството таа била погребана од грчки свештеник. За ова реагирал и архимандритот Иларион. По жалбата кај мутесарифот, Иларион заминал во Елшен со придружба од десетина стражари од жандармеријата, каде било откопано телото на покојната и опеано на „Бугарски начин“, и повторно погребано. Вакви примери има и многу други.
Балканските војни носат една нова етапа во Македонската историја. Верувајќи во можната автономија, Македонците влегуваат во „Македонското ополчение“(Бугарија), „Народната одбрана“, „Доброволечкиот полк“ (Србија) и „Светата чета“ (Грција). По победата над Турција, Македонија е поделена помеѓу Грција, Србија и Бугарија. Но ова не е крај на овие настани. Неможноста да се договорат како да ја поделат освоената територија, започнува Втората Балканска војна, Бугарија на една страна и Србија и Грција на друга.
Со потпишувањето на Букурешкиот договор, Србија го добива вардарскиот дел од Македонија, Грција егејскиот дел а Бугарија го добива пиринскиот дел заедно со Струмица. Со ова почнува ново угнетување на Македонскиот народ и негова денационализација. Балканските војни, покрај големиот број загинати, разурнатите градови и села, предизвикува и голем бран на миграција од Македонија кај соседите, но и во Европските земји, Америка и Австралија.
Само од Егејскиот дел на Македонија избегале повеќе од 135 000 Македонци и мал број Бугари од Тракија кој потпаднал под Грчка власт. Според Карнегиевата комисија, разурнати до темел биле градовите: Воден, Негуш, Бер, Ениџе Вардар, Дојран, но и околу 200 села од кои 170 во Егејскиот дел на Македонија со повеќе од 17 000 куќи. Добро познато е дека во јуни 1913 година, грчката војска го запалила градот Кукуш при што биле уништени повеќе од 1800 куќи.
По периодот на Балканските војни и Првата Светска војна, следува чистење и промена на етничкиот изглед на Егејска Македонија. На 29 септември 1919 година, потпишана е таканаречената „Конвенција за доброволна размена на населението меѓу Грција и Бугарија“. Врз основа на оваа конвенција, Грција иселува околу 33 000 Македонци од Егејска Македонија, а според договорот имотите, селата, црквите и гробиштата биле продадени на Грција. По поразот на Грција во војната против Турција, потпишан е Лозанскиот мировен договор.
Со овој договор протерани се околу 300 000 муслимани (Турци, Македонци муслимани, Евреи муслимани итн.) од Грција во Турција. За возврат, од Турција се доселени разни Грци и христијански туркофони, од кои најголем дел завршиле во Егејска Македонија. За првпат, Македонците го зазеле второто место по бројност во Егејскиот дел на Македонија. Со ова е извршена радикална промена во етничкиот состав на егејскиот дел од Македонија, што одело во прилог за грчката политика на обезличување и хенелизирање на Македонија.
За уште посилен ефект, било извршено и промена на имињата на топонимите на населените места, селата, градовите, реките, планините итн, односно извршување на културен геноцид и бришење на се она што можело да потсетува на негрчкиот дел од земјата. Оваа политика започнува во 1919 година со указ од Министерството за внатрешни работи на Грција (10 октомври 1919) но успева да се пролонгира се до 21 октомври 1926 година кога во „Службениот лист на Грција“ бр. 332 бил објавен Законот за промена на имињата во егејскиот дел на Македонија. Овој процес продолжил и во наредните години а трае и до ден денеска.
Покрај големите репресии, во Грција се појавиле и голем број паравоени организации кои го тероризирале македонското население, посебно по селата. Такви се „Грчкомакедонска тупаница“, „ЕЕЕ“, „Павлос Мелас“, „Челичните шлемови“ итн. Целиот овој терор бил како казна за не зборување на Грчкиот јазик, односно за зборување на Македонскиот, кој посебно за постарите луѓе, бил единствениот јазик кои тие го знаеле.
За овие прогони, во 1928 година еден англиски публицист ќе напише: „Грците ги прогонуваат не само сите живи Словени, кои еднаш ги нарекуваат ‘бугарогласни’, друг пат ‘славогласни’, туку и сите мртви Словени чиишто гробишта се наоѓаат во цела Македонија.
Тие дури ниту во гробот не ги оставаат на мир, од крстовите ги бришат натписите со словенско писмо, ги вадат коските од гробовите и ги палат“. Мал отстап од оваа политика се прави во 1925 година под притисок од Друштвото на Народите, кога во Атина е испечатен букварот Абецедар на Леринско-Битолски дијалект. Сепак, по бурните реакции во печатот, букварот е отстранет.
Кулминацијата на овие прогони се постигнува во времето на Јоанис Метаксас во 1936 година. За време на неговото владеење македонскиот јазик е потполно забранет, не само во јавноста, туку и по домовите. Истовремено, сите луѓе, без разлика на староста, биле принудени да ги посетуваат вечерните училишта за изучување на грчкиот јазик. За прекршување на забраната голем број Македонци биле осудувани, казнувани и депортирани по различни пусти острови.
Во текот на Втората Светска војна, Егејска Македонија била поделена помеѓу Германија, Италија и Бугарија. Како резултат на тоа била формирана МАО (Македонската антифашистичка организација) во 1941 година. Охрабрени од КПГ, во 1943 година се појавил СНОФ (Славјано-македонски народноослободителен фронт) за Костурско и Леринско. И покрај големата масовност која ја добил СНОФ, бил принуден да се расформира од страна на Грците и да се приклучи кон ЕАМ (Грчки народноослободителен фронт). Еден дел од активистите на СНОФ се побуниле, па против нив биле преземени воени активности, принудувајќи ги да преминат во вардарскиот дел на Македонија.
Во составот на ЕЛАС (Ослободителната армија на Грција) пак, влегле и одделни македонски единици, како што се Воденскиот македонски баталјон и Леринско-Костурскиот македонски баталјон „Гоце“. Но под притисок на Папандреу и претставниците на останатите партии во Грција, КПГ ги расформира овие единици во 1944 година. Македонците одбиле да го направат тоа, па биле нападнати од другите единици на ЕЛАС, а подоцна и биле принудени да го напуштат егејскиот дел на Македонија.
По протерувањето на Германците од Грција, се вмешале Британските сили кои побарале да се распушти ЕЛАС. Ова бил вовед кон граѓанската војна која следела во Грција. Во периодот помеѓу 1946-1949 врз Македонското население се извршува голем терор, кои оставил големи траги во животите на Македонците, посебно кај Децата бегалци, кои биле принудени да ја напуштат родната земја и да се иселат во Југославија, низ Европските земји, САД или Австралија.
Еден од многуте вакви злосторства направени од Грците е и убиството на Кољо Митрев Јачов. Во селото Горно Пожарско во август 1946 година пристигнала грчката војска и се сместила во куќата на Јачев, односно кај неговите родители. Излегувајќи од селото истата ден, наиделе на Кољо, го натерале да се качи на карпа и го застрелале под обвинение дека сакал да бега по дадена наредба да застане. Сведоци на овој чин биле неколку селани.
Трајко Крстев од истото село бил однесен во гратчето С’ботско каде бил тепан и малтретиран цела вечер а изутрината бил жив закопан на градските гробишта. Вакви грозоморни чинови се случувале насекаде низ егејскиот дел на Македонија.
По завршувањето на граѓанската војна во Грција, ситуацијата за Македонците не се променила. Иако физичкиот терор престанал, културното угнетување и непризнавањето на Македонското малцинство продолжило се до денешен ден.
Културниот геноцид кои денес се обидуваат да го спроведат над Македонците и во Република Македонија не е ништо ново, туку практика со која се извлекуваат пред меѓународното право и големите сили повеќе од 150 години. Борбата на нашите предци сега е оставена на нас.
Пишува: Христијан Михајлоски,
студент на историја на Филозофскиот факултет во Скопје
Користена литература:
Редакција д-р Александар Стојановски, Историја на Македонскиот народ Том Втори- Македонија под турска власт (од XIVвек до крајот на XVIIIвек) (ИНИ, Скопје 1998), стр. 368, 374-377
Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или смрт- Македонското револуционерно националнооослободително движење во Солунскиот вилает 1893-1903 година (Табернакул, Скопје 2003), стр. 94, 98
Ванчо Ѓорѓиев, Битка за гробиштата- бизарноста на пропагандите во Македонија (Годишен зборник на Филозофски Факултет 2011) стр. 181,185,186,187
Историја на Македонскиот народ (ИНИ, Скопје 2008) стр. 227, 228, 304, 305
Македонија и односите со Грција (Совет за проучување на југоисточна Европа на Македонската академија на наукуте и уметностите, Скопје 1993) стр. 67-75
Никола Жежов, Селото Пожарско во граѓанската војна во Грција 1946-1949 година (Годишен зборник на Филозофски Факултет 2011) стр. 212, 213