На 12 септември 2025/ петок/ од 18.30 часот во Ликовната галерија од ЦК „Марко Цепенков“ ќе биде отворена изложбата „Украс“ од уметницата Марјана Костојчиноска Узунчева. Изложбата е поддржана од Министерството за култура и туризам.
За изложбата „Украс“
Најновиот креативен подвиг на ликовната уметница Марјана Костојчиноска Узунчева отелотворен во комплексната и интерпретативно повеќеслојна просторна инсталација насловена „Украс”, отвора низа актуелни прашања во врска сo позицијата и третманот на жената денес и родовата (не)еднаквост, посебно во конзервативни и патријархални општества. Инсталацијата се состои од навидум секојдневни предмети кои претставуваат своевиден визуелен код, како дел од нашето етнолошко богатство и културна традиција, но групирани и транспонирани на овој начин и во овој контекст се лишени од баналност и добиваат сосема поинаква, поширока димензија и симболика. Во централниот дел, доле на подот, како елемент на инсталацијата кој е замислен како условно статичен, поставени се мноштво кристални, утилитарни и декоративни предмети, главно вази со различна форма и големина, послужавници украсени со хеклани милеа и помали садови со различна намена во домаќинството. Тие на некој начин ја трасираат патеката на движење на гледачот, создавајќи интерактивна, имагинарна траекторија која како да води низ некаков невидлив лавиринт полн со препреки и неочекувани изненадувања… Вториот дел, условно мобилен – се состои од повеќе хеклани / плетени чаршафи и милеа и класични завеси кои висат / лебдат во просторот налик на распнати бели едра. Едра на некој имагинарен брод кој за жал не плови никаде, или би можел, кога би имало поволен ветер… Како главен дел од овие висечки текстилни варијации монтирани на тенки дрвени даски кои треба да асоцираат на корнизи, во централниот горен дел од композицијата се обесени чаршафи за маса, со поголема димензија на кои е испишан текст – „Послужи/ме” (кој е двозначен, замислен како игра на зборови…) и „Одма” кои кореспондираат и се во директна корелација со послужавниците поставени на подот, како и зборот „Украс”, кој всушност го претставува јадрото, односно есенцијалниот наративен дел на приказната која авторката ни ја пренесува. Според неа – „Во суштина сѐ се врти околу овие два збора, особено зборот „Послужи/ме“ и насловот на инсталацијата „Украс“. Се работи за збор кој дирекно дава наредба, да се послужи кафе, да се послужи јадење, да се послужи слатко. Но, исто така може да значи и некој или нешто да послужи за некоја цел, да „послужи“ за пример. И во двата случаи се работи за искористување или употребување. Во конкретниов случај се работи за жената во општеството во кое живее. Таа е работна сила која е најмалку платена и неа секогаш ѝ е резервирано да работи одредена професија. Тоа се очекува од неа. Да се послужиме со нејзините знаења. Вториот дел е неплатена работна сила во фамилијарното живеење и нееднаквоста со „партнерот“ во семејството (се разбира наметнато од општеството). И тука се очекува од неа ексклузивно да ги извршува сите домашни обврски. Да се послужиме со нејзината умешнот и снаодливост, да се сработат сите обврски со насмевка. Да се послужиме со силата која таа ја дава во општеството и домаќинството. И овде тоа природно се очекува од неа…
Делото е интригантно и според концептот и според реализацијата и начинот на собирање на предметите кои Костојчиноска Узунчева ги инкорпорира во инсталацијата, главно декоративни предмети кои биле составен дел од нечиј невестински мираз (чеиз), до нивната моќна симболика и универзалната, недвосмислена порака која тие ја носат. Белата боја на ракотворбите, главно рачно хеклани / плетени и везени чаршафи и милеа, вообичаено алудира на девственост, на чистота, на невестинско руво; акумулацијата на кристалните предмети – вази, кои означуваат одреден статусен симбол, трофеј, награда, е истовремено и потсетник за фрагилноста на постоењето, физичката и емоционална кршливост, транспарентност и сензибилност; рачно ткаените килими во кои секоја шарена нитка, секој нов ред е почеток на нова приказна, нов живот и на крај, неброените часови, времето и трудот посветени да се изработат сите овие предмети во кои е вплотена сета љубов, надеж и парче душа на идната невеста – сето тоа се спојува во една единствена приказна. Секој од овие предмети поседува своја посебна и/сторија која истовремено е и лична, интимна, но и колективна и на некој индиректен, имплицитен начин зборува за жените кои ги создале, употребувале, ги дале или добиле како наследство, лично или како дел од некоја семејна историја, некогаш долга и со децении, пренесувана од колено на колено. Исто така, интересен е и начинот на кој сопственичките на истите ги отуѓиле, се разделиле од нив, односно моментот кога од нивниот личен, интимен музеј, овие предмети станале дел од друга поголема приказна, изложени сега и овде, во вистински музеј.
Авторката Костојчиноска Узунчева, за потребите на својата инсталација, главно ги купува кристалните вази и плетените чаршафи од жени кои продаваат дел од својот чеиз, претежно од егзистенцијални причини, за нивното семејство да може да преживее во овие турбулентни и економски неизвесни времиња… Тој посебен момент на купопродажба на нешто толку лично поседува своја симболика и извесна траорност – сведочи за саможртвувањето и лишувањето / одрекувањето на жената од некој нејзина сопственост, за бришењето и заборавањето на минатото во име на сегашноста и/или иднината, за прагматичноста над емотивноста и приврзаноста кон предметите кои понекогаш и не се само тоа, зборува за нејзината ранлива социо-економска положба во општеството односно за врзувањето / крпењето крај со крај… Секако, поимот „крпење” е неслучајно спомнат во овој контекст. Везење – развезување, шиење – рашивање, плетење – отплетување, и крпење, повторно и одновно крпење и открпување, правење пачворк од своите соништа, мечти, надежи… Толку многу глаголи кои иманентно им припаѓаат, односно се поврзуваат исклучиво со жените и домаќинството како нивни микросвет. Дали овие декоративни предмети кои се дел од нашата етнолошка ризница и од нашата културна традиција се само тоа што навидум, на прв поглед го претставуваат или истовремено имаат повеќе различни значења – анахрона декорација, банален украс кој фаќа прашина на некоја полица, статусен симбол, и дали жената сѐ уште се идентификува, перцепира и третира како украс / декорација, трофеј, статусен симбол, се некои од низата поразителни прашања со кои Костојчиноска Узунчева се занимава, со ненаметлива, суптилна иронија која нѐ тера да се преиспитаме и во начинот на читање и толкување на делото и да прокопаме малку подлабоко во некои болни родово сензитивни теми и колективни, традиционални матрици, стереотипи и предрасуди со кои сме соочени.… Анита Бошкова Доковска .
За умeтницата:
Д-р Марјана Костојчиноска Узунчева дипломирала на ФЛУ Скопје – отсек графика. Досега реализирала 27 самостојни изложби и повеќе од 50 групни во земјава и во странство.